انواع تضاد

-تضاد مدرّج:در این نوع تضاد صفت ها قابل درجه بندی هستند.مثال:سرد و گرم،بزرگ و کوچک،پیر و جوان و...

2-تضاد معنایی( مکمل یا دو عضوی):در این نوع تضاد نفی یکی موجب اثبات دیگری است.مثال:مرده و زنده،زن و مرد،روشن وخاموش،باز و بسته و...

3-تضاد واژگانی(با وند منفی ساز):آگاه وناآگاه،باادب و بی ادب،دانا و نادان و...

4-تضاد ضمنی: یعنی دو کلمه در اصل با هم متضاد نیستند ولی در ضمن سخن که با هم ذکر می گردند یک ترکیب متضاد

می سازند. مثل: فیل و فنجان،راه و چاه،کارد و پنیر و...

5-تضاد یا تقابل دو سویه:زن و شوهر،خرید و فروش و...

6-تضاد یا تقابل جهتی:شمال و جنوب،مغرب و مشرق و...

7-تضاد ایجاب و سلب:رفتن و نرفتن،ماندن و نماندن و...

8-تضاد نمادین: آن است که هنرمند به کمک نمادها و معانی رمزی بین واژگان تضاد برقرار کرده است.

الف- سخن چه عرضه کنم با جماعتی که زجهل/زبانگ خر نشناسد نطق عیسی را

خر نماد جسم و عیسی نماد روح است. در این صورت بین آن‌ها تضاد ایجاد شده است.

ب-کس نیاید به زیر سایة بوم/ور همای از جهان شود معدوم

بوم نماد بدبختی و هما نماد خوشبختی است.

ج-تا کی آخر چو بنفشه سر غفلت در پیش/حیف باشد که تو در خوابی و نرگس بیدار

بنفشه نماد انسان های غافل و نرگس نماد انسان های آگاه و بیدار

9-تضاد مجازی‌ـ کنایی:اگر طرفین تضاد در معنای قاموسی و حقیقی خود مخالف هم نباشند بلکه در معنای مجازی با یکدیگر مخالف

باشند تضاد مجازی نام دارد.

مثال:الف-چو آهنگ رفتن کند جان پاک/چه بر تخت مردن، چه بر روی خاک

تخت مجازاً (قدرت و ثروت) وخاک مجازاً (فقر و تهی‌دستی)

ب-یکی را به سر بنهد تاج بخت/یکی را به خاک اندر آرد زتخت

مصراع اوّل کنایه از خوشبخت کردن و مصراع دوم کنایه از ذلیل کردن

10-تضاد ترکیبی (اضافی/ وصفی):اگر طرفین تضاد به صورت ترکیب اضافی یا وصفی (یا حتی مقلوب آن‌ها) در کلام، هنرمندانه ظاهر

شده باشد، تضاد ترکیبی نام دارد.

مثال:الف-ای پدر، کوتاه خردمند به از نادان بلند.

 ب-آن شنیدی که لاغری دانا/گفت باری به ابلهی فربه

اسب تازی اگر ضعیف بود/همچنان از طویله‌ای خر به

ج-آنچه نتوان نمود در بن چاه/بر سر قلة جبل منهید